Bệnh cầu trùng trên gà là một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất trong chăn nuôi gia cầm hiện nay. Đây là bệnh ký sinh trùng đường ruột có tốc độ lây lan nhanh, gây tiêu chảy máu, giảm tăng trọng và có thể khiến tỷ lệ chết trong đàn tăng cao. Hiểu đúng về bệnh, nguyên nhân gây ra cũng như cách phòng trị khoa học sẽ giúp bà con chăn nuôi hạn chế thiệt hại và bảo vệ đàn gà hiệu quả.
Nguyên nhân gây bệnh cầu trùng trên gà
Theo F8BET, bệnh cầu trùng do nhóm ký sinh trùng đơn bào thuộc giống Eimeria gây ra. Những ký sinh trùng này ký sinh bên trong tế bào biểu mô ruột, khiến cấu trúc ruột bị tổn thương, gây xuất huyết và rối loạn tiêu hóa.
Nang noãn của cầu trùng (oocyst) được thải ra từ phân gà bệnh và tồn tại ngoài môi trường rất lâu. Khi gà khỏe mạnh ăn phải nang noãn qua nước uống, thức ăn, nền chuồng hoặc dụng cụ chăn nuôi, bệnh sẽ bùng phát và lan nhanh trong đàn.
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ phát bệnh:
- Chuồng trại ẩm ướt, độ ẩm cao trên 70%.
- Lứa tuổi gà từ 3 – 18 tuần, hệ miễn dịch còn yếu.
- Mật độ nuôi quá dày, vệ sinh kém.
- Nền chuồng không được thay định kỳ.
- Dụng cụ chứa nước, thức ăn bị nhiễm bẩn.
Cầu trùng có thể gặp ở nhiều loại gia cầm: gà, vịt, ngan, cút, ngỗng… nhưng nghiêm trọng nhất vẫn là trên đàn gà thịt và gà đẻ.
Triệu chứng bệnh cầu trùng
Ở Việt Nam, hai loài cầu trùng gây bệnh phổ biến và nặng nhất là Eimeria tenella và Eimeria necatrix. Mỗi giống gây tổn thương trên từng đoạn ruột khác nhau dẫn đến mức độ bệnh không giống nhau.
Triệu chứng do Eimeria tenella
Đây là loài gây bệnh nặng nhất, chủ yếu ở manh tràng:
- Gà ủ rũ, chán ăn, khát nước, sụt cân.
- Lông xù, dáng đứng lù rù.
- Tiêu chảy ra máu tươi hoặc phân có màu đỏ sẫm.
- Tỷ lệ chết có thể tăng vào ngày 5–6 sau khi nhiễm bệnh.
- Nhiều con yếu vì thiếu máu, mất nước.
Triệu chứng do Eimeria necatrix
Theo tham khảo từ những người tham gia đá gà cựa dao, loài này thường gặp ở gà lớn hơn, gây tổn thương ở ruột non:
- Phân lẫn máu hoặc dịch nhầy.
- Thể trạng gầy nhanh, gà hốc hác.
- Gà mái giảm sản lượng trứng rõ rệt.
- Da nhợt nhạt do mất máu.
Bệnh tiến triển nhanh, nếu không phát hiện kịp thời có thể làm thiệt hại lớn cho cả đàn.
Bệnh tích điển hình
Bệnh tích do Eimeria tenella
- Manh tràng sưng to, chứa đầy máu.
- Niêm mạc bong tróc từng mảng.
- Thành manh tràng dày, đỏ, có xuất huyết rõ rệt.
- Trong lòng ruột có nhiều cục máu đông.
Bệnh tích do Eimeria necatrix
- Ruột non phình to, chứa máu và dịch nhầy.
- Bề mặt ruột xuất hiện các hạt trắng xen lẫn hạt đỏ giống “muối tiêu”.
- Nhiều nang noãn cầu trùng có thể nhìn thấy khi soi kính hiển vi.
Cách phòng bệnh cầu trùng hiệu quả
Phòng bệnh luôn là giải pháp bền vững hơn điều trị. Cầu trùng rất dễ tái phát nên việc kiểm soát vệ sinh và môi trường nuôi đóng vai trò quan trọng.
Sử dụng vaccine
Nhiều nghiên cứu cho thấy vaccine cầu trùng mang lại hiệu quả cao trong việc tạo miễn dịch chủ động. Tiêm hoặc nhỏ vaccine theo đúng hướng dẫn giúp gà hình thành kháng thể bền vững.
Vệ sinh và sát trùng chuồng trại
- Giữ nền chuồng khô ráo, thông thoáng.
- Thay chất độn chuồng định kỳ, tránh để ẩm ướt quá lâu.
- Khử trùng chuồng và dụng cụ mỗi 1–2 tuần.
- Sử dụng máng ăn, máng uống dễ vệ sinh.
Dùng thuốc phòng cầu trùng
Có thể trộn thuốc kháng cầu trùng vào thức ăn hoặc nước uống, đặc biệt cho gà con từ 1–8 tuần tuổi. Tuy nhiên, cần luân chuyển hoạt chất mỗi 4–6 tháng để tránh hiện tượng kháng thuốc.
Tăng đề kháng tự nhiên
- Cho gà ăn khẩu phần đầy đủ dưỡng chất.
- Bổ sung vitamin A, K, C, B-complex giúp phục hồi niêm mạc ruột.
- Giảm stress cho gà bằng cách giữ môi trường ổn định.
Điều trị khi gà mắc cầu trùng
Khi phát hiện gà có dấu hiệu bệnh, cần cách ly ngay và áp dụng phác đồ điều trị kịp thời. Điều trị cầu trùng thường bao gồm thuốc đặc hiệu kết hợp thuốc giảm triệu chứng.
Thuốc đặc trị cầu trùng thường dùng
- Amprolium: hoạt chất đối kháng vitamin B1, làm gián đoạn quá trình phát triển của cầu trùng.
- Clopidol: ức chế quá trình tạo năng lượng trong tế bào ký sinh.
- Sulfamide và ethopabate: ức chế sinh tổng hợp acid folic.
- Toltrazuril, diclazuril, nicarbazin, robenidine…
Thuốc hỗ trợ điều trị
- Điện giải, glucose giúp bù nước nhanh.
- Vitamin K giúp cầm máu.
- Thuốc hạ sốt, kháng viêm khi gà mệt hoặc sốt.
- Kháng sinh phổ rộng phòng nhiễm trùng kế phát.
Khi điều trị, cần lưu ý:
- Tuân thủ liều dùng theo hướng dẫn.
- Không ngừng thuốc đột ngột.
- Loại bỏ phân gà bệnh để tránh lây lan.
- Đảm bảo bổ sung nước sạch liên tục.
Lời khuyên cho người chăn nuôi
Bệnh cầu trùng là vấn đề phổ biến nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu người chăn nuôi nắm vững kiến thức và duy trì quy trình phòng bệnh nghiêm ngặt. Điều quan trọng nhất là giữ chuồng trại sạch – khô – thoáng, kết hợp vaccine và thuốc phòng theo từng giai đoạn.
Trong thực tế, đa số đàn gà bị chết không phải vì ký sinh trùng mà vì mất nước, mất máu quá nhiều hoặc nhiễm trùng ghép. Do đó, phát hiện càng sớm thì cơ hội cứu đàn càng cao.
Hi vọng bài viết mang đến cho bà con kiến thức hữu ích để chủ động phòng tránh và xử lý bệnh cầu trùng trên gà, giúp đàn gà khỏe mạnh và mang lại hiệu quả kinh tế cao.
